နက္ခတ်၊ ကြယ်တာရာ စုံညီစွာပေါ်ထွန်းသောကြောင့် ၊ဆေးအာနိသင်များ နိုးကြွထက်မြက်စေ၍ “ဆေးပေါင်းခသည့်ည” -ဟုလည်း ၊ယုံကြည်ကြသည်။ ဤညအခါ၌ ၊ခူး ဆွတ် တူးဖေါ်ရရှိသော ဆေးပင် ၊ဆေးရွက်၊ အမြစ် ၊ အဖု ၊အဥ တို ့ကို အထူးသိမ်းဆည်းထားကာ အလိုရှိရာအခါ၌ ၊အသုံးပြုကြသည်။ လပြည့်နေ ညဥ့်လယ် လမွန်းတည့်အချိန်၌ ၊ လရိပ်သည် ရေအပြင်ပေါ်ကျရောက်သောအခါ ၊ “လမွန်းတည့်ရေ” ကို သောက်သုံး၍ ၊ဆေးအာနိသင်များပြည့်၀လျက် ကျန်းမာရေးကို ကောင်းမွန်စေသည်-ဟု ယူဆကြသည်။ ဤအခါ၌ ၊ လက်လှမ်းမီရာ ဆေးပင် ၊ဆေးရွက်တို ့ကို ခူးဆွတ်ကာစားသုံးလေ့ရှိကြသည်။
တန်ဆောင်မုန်းလတွင် ထွက်ပေါ်သော“ကြတ္တိကာနက္ခတ်”ကို နက္ခတ်ပညာရှင်တို ့က၊ “စောရနက္ခတ်(ခေါ်) သူခိုး နက္ခတ်” ဟု ၊ဆိုလေ့ရှိကြသည်။ထို ့ကြောင့် လပြည့်နေ ့ညအခါတွင် “ကျီးမနိုးပွဲ” (ခေါ်)“သူခိုးကာလ” အဖြစ် ကလေး ၊ လူငယ်များ ပျော်ရွှင်စွာ ဆော့မြူးလေ့ရှိကြသည်။ တစ်ညလုံး နံနက်ကျီးမနိုးမီတိုင်အောင်၊ အိမ်ရှင်မသိစေပဲ အလွယ်တစ်ကူ တွေ ့ရှိချီမနိုင်သောပစ္စည်းများကိုယ ူ၍ လမ်းမတွင် စုပုံထားခြင်း ၊ပုဆိုး ထမီ ရရာတို ့ကို အလံထူ၍ထားခြင်း စသည်တို ့ဖြင့် ၊နံနက်အခါ၌ လူ ရယ်ဖွယ်ဖြစ်အောင် ဖန်တီးထားတတ်ကြသည်။ တစ်ညနေခင်းလု ံး အိမ်ပေါက်စေ့လိုက်ကာ အလှူငွေနှင့်စားစရာများ အလှူခံကြပြီး၊ တစ်ညခင်းလုံး ချက်ပြုပ်၊စားသောက်ကာ မြူတူး ပျော်ရွှင်ကြသည်။ ငွေကြေးပြည့်စုံသူတို ့ကမူ ၊ လပြည့်နေ ့ညတွင် “မခေါ်မုံ ့လုံး”(ခေါ်)မုံ ့လုံးရေပေါ်များကျေွးခြင်း၊ ကြက်သားဆန်ပြုပ် တိုက်ကျေွးခြင်း ၊ မယ်ဇလီဖူးသုပ်ေ၀ခြင်းနှင့် ပိုက်ဆံကြဲခြင်း တို ့ကို ပြုကာ ၊ ကုသိုလ် ယူလေ့ရှိကြသည်။
တႏ္ေဆာငၼဳႏ္းလအခါၾတင္ ေဆးပင္ေအပါင္းကုိ ေစါင့္ေသာနတၱဳိ ့သၫ္ မယၨလီပင္ေစါင့္နတၼင္းအား တစ္ညီတစ္ျညတၱၫ္း လ ာေရာကၡစားၾကသၫ္။မယၨလီဖူးကုိ စားသုံးခဲ့ေသာ္ ၊(၉၆)ပါး ေသာ ေရာဂါမ္ားကင္း႐ြင္း၍ ဘုႏ္းႀကီးအသက္႐ြၫၷိဳင္သၫ္ ဟု ၊“သာေရကာမုဒိ” ေဆးက္မ္း က်ပဆုိပါသၫ္။ ထုိ ့ေၾကာင့္ ၊ ်မႏၼာ့ေ႐ြး႐ုိးအစၪ္အလာအရ တႏ္ေဆာငၼဳႏ္းလ်ပည့္ အခါသမယၾတင္ ၊မယၨလီဖူး ကုိအဆာစုံျစာသုပ္၍ မိသားစု၀ငၼ္ားအားလုံးစားသုံးကာ ၊ ပတ္၀ႏ္းက္င္ အိမၷီးခ္င္းမ္ားအားလၫ္း ၊ မယၨလီဖူးသုပ္အထုပ္ငယၼ္ားကုိ ေဆး၀ါးအ်ဖစ္ေပးေ၀လ္က္ ဒါန်ပဳေလ့႐ြိၾကပါသၫ္။နကၡတ္၊ ၾကယၱာရာ စုံညီျစာေပၚၾထႏ္းေသာေၾကာင့္ ၊ေဆးအာနိသငၼ္ား နိဳးၾၾကထက္်မက္ေစ၍ “ေဆးေပါင္းခသၫ့္ည” -ဟုလၫ္း ၊ယုံၾကၫ္ၾကသၫ္။ ဤညအခါ၌ ၊ခူး ၾဆတ္ တူးေဖၚရ႐ြိေသာ ေဆးပင္ ၊ေဆးျရက္၊ အ်မစ္ ၊ အဖု ၊အဥ တုိ ့ကုိ အထူးသိမ္းဆၫ္းထားကာ အလုိ႐ြိရာအခါ၌ ၊အသုံး်ပဳၾကသၫ္။ လ်ပည့္ေန ညၪ့္လယ္ လျမႏ္းတည့္အခ္ိႏ္၌ ၊ လရိပ္သၫ္ ေရအ်ပင္ေပၚက္ေရာက္ေသာအခါ ၊ “လျမႏ္းတည့္ေရ” ကုိ ေသာက္သဳံး၍ ၊ေဆးအာနိသငၼ္ား်ပည့္၀လ္က္ က္ႏ္းမာေရးကုိ ေကာင္းျမႏ္ေစသၫ္-ဟု ယူဆၾကသၫ္။ ဤအခါ၌ ၊ လကႅြမ္းမီရာ ေဆးပင္ ၊ေဆးျရကၱဳိ ့ကုိ ခူးၾဆတၠာစားသုံးေလ့႐ြိၾကသၫ္။
တႏ္ေဆာငၼဳႏ္းလၾတင္ ၾထက္ေပၚေသာ“ၾကတၱိကာနကၡတ္”ကုိ နကၡတၸညာ႐ြငၱဳိ ့က၊ “ေစာရနကၡတ္(ေခၚ) သူခုိး နကၡတ္” ဟု ၊ဆုိေလ့႐ြိၾကသၫ္။ထုိ ့ေၾကာင့္ လ်ပည့္ေန ့ညအခါၾတင္ “က္ီးမနိဳးၿပဲ” (ေခၚ)“သူခုိးကာလ” အ်ဖစ္ ေကလး ၊ လူငယၼ္ား ေပ္ာ္႐ႊျငၥာ ေဆာ့်မဴးေလ့႐ြိၾကသၫ္။ တစ္ညလုံး နံနကၠ္ီးမနိဳးမီတုိင္ေအာင္၊ အိမ္႐ြငၼသိေစပဲ အၾလယၱစၠဴ ေၾတ ့႐ြိခ္ီမနိဳင္ေသာပစၥၫ္းမ္ားကုိယ ူ၍ လမ္းမၾတင္ စုပုံထား်ခင္း ၊ပုဆုိး ထမီ ရရာတုိ ့ကုိ အလံထူ၍ထား်ခင္း စသၫၱဳိ ့်ဖင့္ ၊နံနက္အခါ၌ လူ ရၾယၹယ္်ဖစ္ေအာင္ ဖႏၱီးထားတတ္ၾကသၫ္။ တစ္ေညနခင္းလု ံး အိမ္ေပါက္ေစ့လုိကၠာ အလြဴေျငႏြင့္စားစရာမ္ား အလြဴခံၾကၿပီး၊ တစ္ညခင္းလုံး ခ္က္်ပဳပ္၊စားေသာကၠာ ်မဴတူး ေပ္ာ္႐ႊင္ၾကသၫ္။ ေေျငၾကး်ပည့ၥဳံသူတုိ ့ကမူ ၊ လ်ပည့္ေန ့ညၾတင္ “ေမခၚမုံ ့လုံး”(ေခၚ)မုံ ့လုံးေေရပၚမ္ားေကၽျး်ခင္း၊ ၾကက္သားဆႏ္်ပဳပ္ တုိက္ေကၽျး်ခင္း ၊ မယၨလီဖူးသုပ္ေ၀်ခင္းႏြင့္ ပုိက္ဆံႀကဲ်ခင္း တုိ ့ကုိ ်ပဳကာ ၊ ကုသုိလ္ ယူေလ့႐ြိၾကသၫ္။
